1- Nâfi’ b. Abdurrahman
(ö.169/785) Kırâat imamlarının tartıĢmasız en önde geleni Nâfi‟ b. Abdurrahman‟dır. Nâfi(ö.169/785), aslen Ġsfehanlıdır (Ġbn-i Mücahid, Kitabü‟s-Seb‟a, s.54.) Medine kırâat imamıdır. Kırâat tahsilini Medine‟de yaptı ve yetmiĢ kadar tâbiîden kırâat aldı.Kırâatını; Ġmam Ebû Ca‟fer, Abdurrahman b. Hürmüz el- A‟rac, ġeybe b. Nisah, Müslim b. Cündeb, Yezid b. Rûmân‟dan almıĢ; bunlar da Ebû Hureyre, Abdullah b. Abbas b. AyyaĢ‟tan öğrenmiĢler; bunlar da Zeyd b. Sâbit, Übeyy b. Kâ‟b ve Ömer b. el-Hattâb‟dan almıĢlar; bunlar da Hz. Peygamber‟den öğrenmiĢlerdir (Ġbn-i Mihran en-Nisâbûrî, el-Ğâye fi‟l-Kıraati‟l-AĢr(tk. Muhammed Ğıyâs el-Cenbâz), 2. baskı, Riyad 1990,s.46.) YaĢadığı dönem içerisinde kendisinden çok sayıda insan kıraat okumuĢ ve almıĢtır. Kıraat talebeleri arasında Ġmam Mâlik b. Enes, el-Leys b. Sa‟d, Ebû Amr b. Alâ el-Basrî, Ġsmail b. Ca‟fer b. Verdân, Süleyman b. Müslim b. Cemmâz, Ġsmail b. Ebû Üveys, Ya‟kûb, Ġbrahim b.Sa‟d, Îsâ b. Mînâ ve Osman b. Saîd el-Mısrî yer almaktadır. Ġbn-i Mücahid Kitabü‟s-Seb‟a, s.54-64. Endülüslü Kırâat ve dil âlimi Mekki b. Ebî Tâlip el- Kaysî(ö.437/1045), Nâfi‟(ö.169/785) ve Âsım(ö.127/745) kırâatlarını, kırâatların en evlâsı, senedi en sağlam olanı ve Arapça bakımından en fasihi kabul eder. Fesahatta bunları Ebû Amr(ö.154/771) ve Kisâî‟nin(ö.189/805) kırâatları takip eder. ZerkeĢî, el-Burhân, I/480. Nâfi‟nin kırâatı, râvilerinden Kâlun(ö.220/835) ve VerĢ(ö.197/812) tarafından günümüze kadar intikal etmiĢtir. Asıl adı Ebû Mûsâ Ġsâ b. Mîna‟ b. Verdân ez-Zürekî el-Medenî olan Kâlûn 120 (737) yılında Medine‟de doğmuĢ ve 220‟de (835) Medine‟de vefat etmiĢtir. Rivâyetlere göre Kâlûn, köle olarak Arabistan‟a getirilmiĢ Rum bir âileden gelmektedir. Nâfi‟nin üvey oğlu olduğu bildirilmektedir. Kâlûn (kalon) kelimesi Rumca güzel demek olduğundan Nâfi ona güzel okuyuĢu sebebiyle bu lakabı vermiĢtir. Kâlûn yirmi yılı aĢkın bir süre hocası Nâfi‟nin kırâat derslerine iĢtirak etmiĢ ve onun gözetiminde defalarca Kur‟ân‟ı hatmetmiĢtir. Kendisinden de çok sayıda insan kırâat okumuĢtur. Kâlûn‟un tarîklerinden en meĢhûru ve kitaplarda nakledileni Ebû NeĢît (ö.258/871) ve el- Hulvânî (ö.250/864) tarîkleridir. Kâlûn‟un kırâatı için bk.Zehebî, Ma‟rifetü‟l-Kurrâ‟i‟l-Kibâr ale‟t-Tabakât ve A‟sâr (nĢr. Tayyar Altıkulaç)TDV Ġslam Merkezi Yay., Ġstanbul 1995, I/ 326-328; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye fî Tabakâti‟l-Kurrâ (nĢr. G. Bergstraesser)I-II ,Dârü‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut 1402/1982, I/615-616; a.mlf., en-NeĢr, I/82-88; el-Kâdî, el-Büdûru‟z-Zâhire, s.8-9; Nâfi‟nin ikinci râvisinin asıl adı Osman b. Said b. Abdullah b. Amr olup VerĢ lakabı ile meĢhur olmuĢtur.. VerĢ aslen Endülüs Kayrevanlı bir âilenin çocuğu olarak 110 yılında Mısır‟ın Kıft Ģehrinde dünyaya geldi. Kıraat öğrenmek üzere Medine‟ye Nâfi‟nin yanına gitti. Uzun bir süre ondan ders aldı. Kısa boylu, beyaz tenli yeĢil gözlü idi. Hareketlerinin çabuk olması sebebiyle hocası onu güvercine benzeyen kuĢ olan “verĢân” lakabıyla çağırmaya baĢladı. Bu isim daha sonra VerĢ Ģeklinde kısa söylenmeye baĢlandı. Bu isimle meĢhûr olduğu gibi kendisi de bu lakabı çok beğenmekteydi. Eğitimini tamamlayınca Mısır‟a döndü ve burada uzun yıllar kıraat okuttu. Bölgedeki kıraat rivâyetlerinin büyük bir kısmı kendisine ulaĢır. VerĢ, Me‟mun‟un hilafeti yıllarında Mısır‟da vefat etti. VerĢ‟in tarîkleri el-Ezrâk (ö.240/854) ve elĠsfehânî‟dir(ö.296/908). VerĢ‟in kırâatı için bk. Zehebî, a.g.e., I,323-326; Ġbnü‟l-Cezerî, Gayetü‟n-Nihâye, I/ 502-503; a.mlf., en-NeĢr, I/88-95; el-Kâdî,a.g.e., s.8-9. Nâfi, 169(785) yılında Medine‟de vefat etti. Ölüm döĢeğinde çocukları kendisinden vasiyet
etmesini isteyince “Allah‟tan korkun, aranızdaki Ģeyleri düzeltin ve eğer inanıyorsanız Allah‟a ve Rasülüne itaat edin.” Ayetini okumuĢtur. El-Enfâl 8/1. Kırâatı için bk. Ġbn-i Mücahid, Kitâbu‟s-Seb‟a, s.54-64; el-Enderâbî, Ebû Abdullah Ahmed b. Ebû Ömer, Kırâ‟âtü‟l-Kurrâ‟il-Ma‟rûfîn (nĢr. Ahmet Nasif el-Cenâbî), Beyrut 1405/1985,s. 51-63; Dânî,Teysir, s.4; Zehebî, a.g.e., I/242-247; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, II/330-334; el-Kâdî, a.g.e., s.7-8.
2- İbn-i Kesir
(ö. 120/738) Aslen Ġranlı olan Ebû Ma‟bed Abdullah b. Kesir b. Amr ed-Dârî 45 (665) yılında Mekke‟de doğdu. Kırâatı; Mücahid b.Cebr, Dirbâs (Ġbn-i Abbas‟ın kölesi), Abdullah b. es-Sâib, Ġkrime el-Berberî ve Muhammed b. Kays b.Mahreme‟den okudu. Böylece kırâat zincirinden birisi Mücahid b. Cebr- Abdullah b.Abbas- Übey b. Ka‟b yoluyla kesintisiz olarak Hz. Peygamber‟e ulaĢır. Diğer zinciri ise; Dirbâs- Abdullah b. Abbas- Übey b. Ka‟b- Hz. Peygamber Ģeklindedir. Kendisinden de Ma‟ruf b. MüĢkân, ġibl b. Abbad, Halil b. Ahmet, Ebû Amr b. Alâ, Ġbn-i Cüreyc, Eyyüb es-Sahtiyânî, Ġsmail b. Abdullah el-Kıst, Süyyan b. Uyeyne gibi önemli Ģahsiyetler kıraat ve hadis öğrenmiĢtir. Onun kıraatının güvenilirliği üzerine Mekkelilerin icması vardır. O hem Mekke‟nin kârîsi hem de Mescid-i Harâm‟ın mukrîsi idi ve bu vasfı vefatına (120/738) kadar devam eder. Kırâatı ve hayatı için bk. Ġbn-i Mücahid, Kitâbu‟s-Seb‟a, s.64-66, 92-94, Enderâbî, Kırâ‟âtü‟l- Kurrâ‟i‟l-Ma‟rûfîn, s.65-73; Dânî, Teysir,s.4; Zehebî, Ma‟rifetü‟l-Kurrâ‟,I/197-203; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/443-445; el-Kâdî, el-Büdûru‟z-Zâhire, s.13-15; Ġbn-i Kesir‟in kırâatı Ahmed b. Muhammed el-Bezzî(ö.250/864) ve Muhammed b. Abdurrahman Kunbül (ö.291/904) rivâyetleriyle günümüze intikal etmiĢtir. Bezzî‟nin hayatı ve kırâatı için bk. Zehebî, a.g.e., I/365-370; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/119- 120; a.mlf.,en-NeĢr,I/95-97; el-Kâdî, a.g.e., s.14; Tayyar Altıkulaç,”Bezzî”, DĠA, Ġstanbul 1992, VI/114-115. Kunbül‟ün hayatı ve kırâatı için bk. Zehebî, a.g.e., I/452-453; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n- Nihâye,II/165-166; a.mlf., en-NeĢr, I/97-101; el-Kâdî, a.g.e., s.14-15;
3- Ebû Amr b. Alâ
(ö.154/771) Ebû Amr Zebân b. el-Alâ b. Ammar el- Mâzinî el-Basrî Arap asıllı olup 70 (689) yılında Mekke‟de doğdu. Tahsil hayatını Mekke, Medine ve Basra‟da geçirdi. Ebû Amr kırâat ilmini Mekke‟de Mücâhid b. Cebr, Said b. Cübeyr, Atâ b. Ebî Rebâh, Ġkrime b. Hâlid, Ġbn-i Kesir; Medine‟de Yezid b. Rûmân, ġeybe b. Nisâh ve Ebû Ca‟fer el-Kârî; Kûfe‟de Âsım b. Behdele; Basra‟da Yahya b. Ya‟mer, Nasr b.Âsım ve Hasan-ı Basrî gibi tanınmıĢ âlimlerden okudu. Kendisinden de Yahya b. Mübârek el-Yezidî, Abdülvehhâb b. Atâ el-Haffâf, Abdülvâris b.Said el-Anberî, Ġshak b. Yûsuf el-Ezrâk, Hârûn b. Mûsâ el-A‟ver, ġücâ‟ b. Ebû Nasr, Hüseyin b. Ali el-Cu‟fî, Ali b. Nasr el-Cehdamî kıraat okumuĢlardır. Ebû Amr ömrünün son yıllarını Basra‟da geçirmiĢ olmasına rağmen bir vesileyle gittiği Kûfe‟de vefat etmiĢtir. Kırâatı ve hayatı için bk. Ġbn-i Mücahid, a.g.e., s.79-85,98-101,116-122; Enderâbî, a.g.e., s.65-73; Dânî, Teysir, s.5,20-29; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/288-292; el-Kâdî,a.g.e., s.16-20; Ebû Amr‟ın ilk râvisi Ebû Ömer Hafs b. Ömer ed-Dûrî (ö.248/862) ikinci râvisi ise Ebû ġuayb Sâlih b. Ziyad b. Abdullah es-Sûsî‟dir.(ö.261/874) Dûrî‟nin hayatı ve kırâatı için bk. Zehebî, a.g.e., I/386-389; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/255- 257, a.mlf., en-NeĢr, I/101-107; el-Kâdî, a.g.e., s.18; Sûsî‟nin hayatı ve kırâatı için bk. Zehebî, a.g.e., I/390-391; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/332- 333; a.mlf., en-NeĢr, I/107-110; el-Kâdî, a.g.e., s.18-19.
4- İbn-i Âmir
( ö.118/736) Ebû Ġmran Abdullah b. Âmir b. Yezid el-Yahsubî aslen Yemenli Arap bir âileye mensub olup 8(630) veya 21(641) yılında bugünkü Ürdün‟de dünyaya geldi. Dokuz yaĢında ġam‟a gitti ve vefatına kadar (118/736) burada yaĢadı. Mu‟âz b. Cebel, Ebu‟d-Derdâ ve Fedâle b. Ubeyd‟den kırâat okudu. Hz. Osman‟dan bizzat Kur‟ân dinledi. Asıl kırâat hocası Hz. Osman‟dan Kur‟ân öğrenmiĢ bulunan Mugîre b. Ebû ġihâb el-Mahzûmî‟dir. Kırâat senedi Mugîre b. ġihâb el-Mahzûmî- Hz. Osman- Hz. Peygamber Ģeklindedir. Kendisinden de Yahya b. Hâris ez-Zimârî, Ca‟fer b. Rebî‟a, Said b. Abdulaziz, Ca‟fer b. Yezid ve kardeĢi Abdurrahman b. Âmir el- Yahsûbî kırâat okumuĢtur Hayatı ve kıraatı için bk. Ġbn-i Mücahid, a.g.e., s.86-87, 101,123-125; Enderâbî, a.g.e., s.77-82; Dânî, et-Teysir, s.5-6; Zehebî, a.g.e., I/186-197; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/423-425; a.mlf., en- NeĢr, I/111-118; el-Kâdî, a.g.e.,s. 21-23; Ebu‟l-Velid HiĢâm b. Ammar es-Sülemî ed-DimaĢkî Ġbn-i Âmir‟in(ö.245/859)birinci râvisidir. Ġbn-i Âmir‟in meĢhûr ikinci râvisi, Ebû Amr Abdullah b. Ahmed b. BiĢr b. Zekvân‟dır.(ö.242/857) Hayatı ve kırâatı için bk. Zehebî,a.g.e.,I/396-402; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, II/354/356; a. mlf., en-NeĢr, I/111-113;el-Kâdî, a.g.e., s.21-22; Hayatı ve kırâatı için bk. Zehebî, a.g.e., I/402-405; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/404-405 a.mlf., en-NeĢr, I/113-118; el-Kâdî, a.g.e., s.22-23; 5- Âsım b. Behdele (ö. 127/745) Ebû Bekir Âsım b. Ebi‟n-Necûd Behdele
5- Âsım b. Behdele
(ö. 127/745) Ebû Bekir Âsım b. Ebi‟n-Necûd Behdele el-Esedî el-Kûfî, Muâviye döneminde Kûfe‟de doğdu. Sahâbe‟den Hâris b. Hassan el-Bekrî ve Ebû Rimse Rifaa b. Yesribî ile görüĢmesi nedeniyle tâbiûndan kabul edilir. Âsım genç yaĢta Kırâat Ġlmi‟ne ilgi duydu ve çok güzel sesi ve okuyuĢuyla kısa zamanda dikkatleri üzerine çekti. Ebû Abdurrahman es-Sülemi‟den, Ali b. Ebû Talip‟in kırâatını aldı. Zir b. HubeyĢ el-Esedi‟den de Ġbn-i Mes‟ûd‟un kıraatını aldı. Ebû Abdurrahman es-Sülemi‟nin vefatı üzerine kırâat hocası olarak onun yerini aldı. Ebû Bekir ġu‟be b. AyyaĢ,Hafs b. Süleyman, Süleyman el-A‟meĢ, Halil b. Ahmed, Ebû Amr b. Alâ ve Hamza b. Habib ez-Zeyyât kendisinden kırâat dersi almıĢ olan talebeleridir. Ayrıca Ebû Hanife de kendisinden ders almıĢtır. Âsım 127/745 yılında Kûfe‟de vefat etmiĢtir. Hayatı ve kırâatı için bk. Ġbn-i Mücahid, a.g.e., s.69-71, 94-97; Dânî, Teysir, s.6; Enderâbî, a.g.e., s.95-108; Zehebî, a.g.e., I/88-94; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/346-349; a.mlf., en-NeĢr,I/119- 127; el-Kâdî, a.g.e., s. 24-27; Âsım b. Behdele‟nin kırâatının günümüze kadar gelmesinde büyük bir rol oynayan iki râvisi vardır. Birincisi, Ebû Bekir ġu‟be b. AyyaĢ el-Esedî (ö.193/809) ikincisi ise, Ebû Ömer Hafs b. Süleyman b. el-Muğîre el-Esedî‟dir (ö.180/796) Hayatı ve kırâatı için bk. Ġbn-i Mücahid, a.g.e., s.70-71, 94-97; Zehebî, a.g.e., I/280-287; Ġbnü‟l- Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/325-327; a.mlf.,en-NeĢr, I/119-123; el-Kâdî, a.g.e., s.25; Hayatı ve kırâatı için bk. Ġbn-i Mücahid, a.g.e., s.95-96; Zehebî, a.g.e., I/287-290; Ġbnü‟l-Cezerî Gâyetü‟n-Nihâye, I/254-255; a.mlf., en-NeĢr, I/123-127; el-Kâdî, a.g.e., s.25-26;
6- Hamza b. Habib
(ö.156/773) Ebû Umâre b. Hamza b.Habib b. Umâre ez-Zeyyât et-Teymî el-Kûfî 80 (699) yılında Kûfe‟de doğdu. Erken yaĢta kırâat eğitimi almıĢ ve on beĢ yaĢına geldiğinde kırâatta iyi bir seviyeye çıkmıĢtır. Bir süre imamlık yapmıĢ ise de daha çok yağ ticareti ile meĢgul olmuĢtur. Kırâatını Humrân b.A‟yen, Muhammed b. Abdurahman b. Ebû Leyla, A‟meĢ, Ebû Ġshak es- Sebîî ve Câ‟fer es-Sâdık gibi hocalardan almıĢtır. Kendisinden de Süleym b. Îsâ el-Hanefî, Âiz b. Ebû
Âiz, ġuayb b.Harb ve Kisâî gibi âlimler kırâat almıĢlardır. Kırâatı ve hayatı için bk. Ġbn-i Mücahid, a.g.e., s.71-78, 97-98; Dânî, et-Teysir, s.6-7, Enderâbî, Kırâ‟âtü‟l-Kurrâ‟i‟l-Ma‟rûfîn, s.109-117; Zehebî, Ma‟rifetü‟l-Kurrâ‟, I/250-265; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/261-263; a.mlf.,en-NeĢr,I/127-134; el-Kâdî, el-Büdûru‟z-Zâhire, s.28-32; Hamza b. Habib‟in ilk râvisi Halef b. HiĢam el-Bezzâr(ö.229/844); ikinci râvisi ise Ebû Îsâ Hallâd b. Hâlid es-Sayrafî eĢ-ġeybânî‟dir(ö.220/835) Hayatı ve kırâatı için bk. Zehebî, a.g.e., I/422-423; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/274-275; a.mlf.,en- NeĢr, I/129-134; el-Kâdî, a.g.e., s.30-31;
7- Kisâî
(ö.189/805) Ebu‟l-Hasen Ali b. Hamza el-Kisâî el-Kûfî Ġran asıllı olup 119/737 yılında Kûfe‟de doğdu. 189/805 yılında Rey‟in Renbûye köyünde vefat etti. Kırâat ilmini Hamza b.Habib ez- Zeyyât, Îsâ b. Ömer el-Hemedânî, Muhammed b. Ebû Leyla, Ebû Bekir b. AyyaĢ‟tan aldı. Kendisinden de Ġsmail b. Medân, Îsâ b. Süleyman el-Hicâzî,Yahya b. Ziyâd el-Ferrâ, Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm,Muhammed b. Kudâme ve daha pek çok kimse kırâat almıĢtır. Kisâî, Hamza‟dan sonra Kûfe‟nin kırâat imamı olmuĢtur. Kisâî‟nin kırâatı Ebü‟l-Hâris Leys b. Hâlid el-Mervezî (ö.240/854) ve Ebû Ömer Hafs b. Ömer ed-Dûrî (ö.248/862) rivâyeti ile Ģöhre yapmıĢtır. Dûrî aynı zamanda Ebû Amr b. Alâ‟nın ilk râvisidir. Kırâatı ve hayatı için bk. Ġbn-i Ebû Dâvûd, Kitâbu‟l-Mesâhif, I/277-280,390,395; Ġbn-i Mücahid, a.g.e., s.78-79; Dânî,et- Teysir, s.7; Enderâbî, a.g.e., s.118-133; Zehebî, a.g.e., I/296-305; Ġbnü‟l- Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye,I/535-540; a.mlf., en-NeĢr, I/134-139; el-Kâdî, a.g.e.,s.28-32;
8- Ebû Ca’fer el-Kârî (ö.132/749) Tâbiûnun önde gelenlerinden olan Ebû Ca‟fer Yezid b. el-Ka‟ka‟ el-Mahzûmî el- Medenî Medine kırâat imamıdır. Kırâatını; Abdullah b.AyyaĢ, Abdullah b. Abbas ve Ebû Hureyre‟den aldı. Kendisinden de Nâfi, Ebû Amr b. Alâ ve Abdurrahman b. Zeyd b. Eslem kırâat okumuĢtur. Onu ilk defa onlu grubu içerisine alan ilk eser, Ġbn-i Nîsâbûrî‟nin el-Gâye fi‟lkırâ‟âti‟l- aĢr adlı tasnifi olup kitabın sıralamasında sekizinci imam olarak yer almaktadır. Kırâatı ile ilgili ileri sürülen “Ģâzz” nitelemesi doğru bulunmamıĢ, uzun yıllar Mescid-i Nebevî‟de sahâbe‟nin ve tâbiûn‟un ileri gelenleri arasında Kur‟ân ve kırâat dersi veren birinin okuyuĢunun yadırganmamıĢ olması sıhhatinin en açık delili kabul edilmiĢtir. Ebû Ca‟fer el-Kârî, 132 yılında Medine‟de vefat etmiĢtir. Hayatı ve kırâatı için bk. Ġbn-i Mücahid, Kitâbu‟s-Seb‟a, s.56-58; Ġbn-i Mihrân en-Nîsâbûrî, el-Gâye fi‟l-Kırââtı‟l-AĢr (nĢr. Muhammed Gıyâs el-Cenbâz- Said Abdullah ) , Riyad 1411/1990, s.37-40; Enderâbî,a.g.e., s.41-49; Ebü‟l-Alâ Hasen b. Ahmed b. Hasan el-Hemedânî, Gâyetü‟l-Ġhtisâr fi‟l- Kırââtı‟l-„AĢri Eimmeti‟l-Emsâr (nĢr. EĢref Muhammed Fuad Talat )I-II, Cidde 1994, I/7-11; Zehebî, a.g.e., I/296-305; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, II/382-384; a.mlf., en-NeĢr, I/139-144; el-Kâdî, a.g.e., s.37-39;
9-Ya’kûb el-Hadramî (ö.205/821) Ebû Muhammed Ya‟kûb b. Ġshak b. Zeyd el-Hadramî el-Basrî, 117/735 yılında Basra‟da doğmuĢtur. BeĢinci tabaka ulemâsından olup, meĢhûr on imamdan dokuzuncusudur. Hadramîlerin kölesi olduğu için o beldeye nispet edilerek el-Hadramî lâkâbını almıĢtır. Ebû Amr b. Alâ‟dan sonra Basra kırâat imamlığı kendisine geçmiĢtir. Basra Câmiinde yıllarca imamlık yapmıĢtır. Ebû Amr‟dan sonra Basra ekolünün ikinci büyük temsilcisi olarak tarihe geçmiĢtir. Seksen sekiz yaĢında iken Basra‟da vefat etmiĢtir.(205/821) Hayatı için bk. Ġbn-i Mihrân, el-Gâye fi‟l-Kırââtı‟l-AĢr, s.121; Ebu‟l Hasan Tahir b. Abdü‟l-münim b. Ubeydullah Ġbn-i Galbûn, et-Tezkire fi‟l-Kırâât (nĢr.Abdülfettah Buhayri Ġbrahim )I-II, Kahire 1991,I/80;
Enderâbî, Kırââtü‟l-Kurrâ‟i‟l-Ma‟rûfîn, s.135-136; el-Hemedânî, Gâyetü‟l-Ġhtisâr,I/45-46; Zehebî, Ma‟rifetü‟l-Kurrâ, I/328-329; Ġbn-i Hallikan,Ebu‟l-Abbas ġemsüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir, Vefeyâtü‟l-A‟yân ve Enbâu Ebnâi‟z-Zaman (thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamit ), I-V,1. Baskı, Matbaatu‟s-Saade,Mısır 1367/1948., IV/390; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye,II/386- 387; amlf., en-NeĢr,I/144-145; el-Kâdî, el-Büdûru‟z-Zâhire, s.40; Ez-Ziriklî, Hayruddin, el-A‟lâm,IXI, 3. baskı, Beyrut 1389/1969, IX/255.
10- Halef b. Hişam (ö.229/844) Ebû Muhammed Halef b. HiĢâm b. Sa‟leb el-Esedî el-Bağdâdî el-Bezzâr 150/767 yılında Bağdat‟ta doğdu ve 229/844 yılında Bağdat‟ta vefat etti. Erken yaĢlarda baĢladığı kırâat eğitimini Bağdat ve Kûfe‟de tamamladı. Hamza b. Habib, kırâatını Süleym b. Âsâ‟dan; Âsım b. Behdele, kırâatını Ebû Yûsuf Ya‟kûb b. Halife el-A‟Ģa ve Yahya b. Âdem‟den ve Nâfi, kırâatını Ġshak b. Müseyyebî‟den aldı. Kendisinden de Ebu‟l Hasan el-Hulvânî, Ġdris b. Abdülkerim el- Haddâd, Muhammed b. Yahya el-Kisâî, ve Seleme b. Âsım kıraat okumuĢlardır.Halefü‟lÂĢir diye de adlandırılan Halef b.HiĢam‟ın ilk râvisi Ġshak b. Ġbrahim el-Verrâk el-Mervezî el- Bağdâdî‟dir(ö. 286/889). Ġkinci râvisi ise;Ebu‟l-Hasen Ġdris b. Abdülkerim el-Bağdâdî el- Haddâd‟dır(ö.292/905). Ġshak el-Verrâk ve Ġdris el-Haddâd‟ın hayatı ve kırâatı için bk. Ġbn-i Mihrân, a.g.e., s.129-131; El- Hemedânî, a.g.e., 161-162; Zehebî, a.g.e., I/499-500; Ġbnü‟l-Cezerî, Gâyetü‟n-Nihâye, I/154; a.mlf., en-NeĢr, I/150-152; el-Kâdî, a.g.e., s.44.